De Hondsroos

Tijdens een zoektocht naar libellen zag ik een Hondsroos met nog onrijpe vruchten gewoon in een stukje niemandsland staan. Ik moest eigenlijk gelijk denken aan de Middeleeuwse tuinen, die rijkelijk voorzien zijn/waren met rozen. Eigenlijk is heel de geschiedenis van rozen gekoppeld aan die van de mens. Denk maar aan de rozenoorlog en de naamgeving van nieuwe soorten die heel wat politieke en verborgen verering verraad.

Geschiedenis

Bij opgravingen in het oude Mesopotamië in de plaatsen Ur en Akkad vond men de eerste geschriften over rozen. Zo bracht ene koning Sargon, die ongeveer 2400 jaar voor onze jaartelling leefde en heerser was over deze steden, tijdens een van zijn krijgstochten, wijnstokken, vijgen en rozenplanten mee.

De Griekse filosoof en kruidkundige Theophrastus (280 v. C.) beschrijft in zijn boek ,,Kennis en Oorzaken der planten'' over rozen met vijf, tien, vijftien en honderd blaadjes (bloemblaadjes).

Plinius (77 n.o.j.) beschrijft al een manier over het enten van rozen. Hieruit blijkt dat de Romeinen zich druk bezig hielden met de rozencultuur.

Zelfs de wrede keizer Nero had een zwak plekje voor rozen. Hij liet zelfs rozenversierinkjes aanbrengen waarvoor hij diep in zijn buidel moest tasten. 

De Franse koning Childebert, was zo verliefd op zijn vrouw, dat hij in 550 n.o.j., een rosarium voor zijn vrouw, in Parijs liet aanleggen.

Karel de Grote beval de cultuur aan van rozen, zoals we kunnen lezen in zijn Capitulare de villis vel curtis imperii .

Hondsdolheid

De Hondsroos, Rosa canina L. deze naam werd in vroeger tijden met honden in verband gebracht, zoals de achternaam 'canina' aangeeft. Jacob van Maerlant (Vlaamse dichter, 13e eeuw) schreef dat de wortel  tegen hondsdolheid moest worden aangewend.

In de Middeleeuwen waren meer kruiden die hondenbeten konden genezen; zoals de Hondstong, Hondsdraf en Hondsribbe. Maar de Hondsroos bezat toch wel de grootste geneeskracht en werd zelfs door de goden als geneesmiddel aanbevolen: ,,De wortel... is een eenighe middel om den beet van verwoedde honden te ghenesen, soo Plinius schrijft...segghende dat het door antwoordt oft oraculum (orakel) van eenighen Heydenschen God tot de kenisse der menschen gekomen is."

Geneeskrachtige harige bolletjes

Deze harige bolletjes die een groen-rozige, soms bruinachtige kleur hebben, heeft u waarschijnlijk wel eens waargenomen tussen de rozenstruiken. Deze gal wordt veroorzaakt door een insect met de Latijnse naam 'Diplolepis rosae'.

Wanneer we het Cruydtboeck van Rembert Dodoens opslaan, dan kunnen we in het grappig aandoende Middelnederlands, de volgende tekst lezen: ,,Aen de rancken van desen wilden Roselaer wast dikwyls een rond, ghehayrt balleken, nochtans sacht ende weeck, niet herdt: het Spongieken van de Roose.... Het Spongieken.... wordt gebrandt ende tot assche ghebragt: welcke assche met Honigh vermenght het uytvallen des Hayrs belet ende op doet houden, als men 't hooft daer mede stryckt, soo Plinius ons leert."

Deze mosgal werd vroeger in de volksgeneeskunde gebruikt voor watervrees, diarree, koorts en bij ingewandswormen. Soms werd het mosballetje onder het kussen van kinderen gelegd om goed te kunnen slapen.
In Duitsland en Zwitserland werd het voor volwassenen gebruikt om onvruchtbaarheid te voorkomen.

Magische geneeskunde

Ook de roos heeft zijn magische kanten. Als je ziek bent, snijd dan een tak af van de hondsroos in precies je eigen lichaamslengte en hang die op langs de schoorsteen. Als de tak totaal verdord is dan is ook je ziekte verdwenen.

Bij Albertus Magnus (Duitse filosoof en theoloog, ca. 1200-1280) was het een van de zestien wonderkruiden. Rozenwater was een van de ingrediënten van de roemruchte alchemisten  die in veel gevallen een onfeilbaar mengsel wisten te brouwen dat goud op zou leveren.

Nog tijdens de vorige eeuw droeg menig kind als amulet een halssnoer van rozenbottels, dit als middel tegen kwalen, ziekten en andere onheilen.

In Duitsland sneed men een stekel van de Hondsroos af. Hiermee prikte men in het tandvlees, totdat het begon te bloeden.

Dit ritueel moet wel voor zonsopgang op goede vrijdag gebeuren, anders ging de tandpijn niet over.

Bij gordelroos werd de volgende toverspreuk gebruikt, waar bij de laatste regel drie kruistekens werden gemaakt:

,,Moeder Maria ging over het land,
zij droeg drie rozen in de hand.
De ene verborg zij,
de tweede verloor zij,
de derde ontviel haar.
Zo moet gij, roos, ook verdwijnen!
In den naam des Vaders, des Zoons
En des Heiligen Geestes, Amen!''

Huwelijksorakel.

In de 18e  eeuw was het voor Engelse meisjes, die wilden huwen, gewoon om tijdens de Midzomernacht (20/21 juni) achteruitlopend, een roos uit hun tuin te plukken. Deze roos moest ongezien ingepakt en bewaart worden tot 1e kerstdag.
Bij het uitpakken, zou de roos er even mooi uitzien als in juni. Wanneer het meisje de roos in haar boezem stak, zou ze gaan huwen met de man die hem eruit durfde te pakken.

Laten we maar weer terugkeren tot de in het wild groeiende Hondsroos met zijn rozenbottels waar we jam, sausjes, soep en thee van kunnen maken.
De thee van gedroogde rozenbottels met een schepje honing is gezonde winterdrank.

Ik wil eindigen met de woorden van Jesaja 35:1 - En de wildernis zal zich verheugen en zal bloeien als een roos.

Enkele volksnamen

Bottelroos, Bottel, Doorn, Egelantier, Hanepikken, Kannetjesroos, Maandroos, Weepel enz.In de 15e werden de rozenbottels in Zeeuws Vlaanderen "Joopjes" genoemd.
Jaren geleden zag ik op de markt in Antwerpen, dat rozenbottels verkocht werden onder de naam "Papenpullekens". In verschillende streken van Duitsland worden de rozenbottels als 'Judasbessen' verkocht, omdat volgens een legende Judas zich aan deze struik verhangen hebben.

Georg Ketting